Sámedikki ságajođiheaddji sadjásaš Tuomas Aslak Juuso oassálastá ON:id eamiálbmogiid bissovaš forumii (UNPFII) New Yorkis. Foruma 24. čoahkkima temán leat ON:id eamiálbmogiid vuoigatvuođaid guoski julggaštusa ollašuhttin ON:id lahttoriikkain ja ON:id vuogádagas, sihke buriid geavadiid gávdnan ja hástalusaide vástideapmi.
Juuso doalai sáhkavuoruid Bissovaš foruma čoahkkimis ja gieđahalai dain áigeguovdilis gažaldagaid ja hástalusaid, mat guske eamiálbmogiid vuoigatvuođaid ja ruhtadanáššiid. Sáhkavuorut vuojulduvve earret eará Sámedikki bušeahta ráddjehusaide ja dasa, man láhkai dát ráddjehusat váikkuhit sámekultuvrra ja -giela eallinfápmui. Juuso bajidii ovdan maiddái árktalaš sosiokultuvrralaš guovllu ruhtadeami váiluma eamiálbmogiid globála ruhtadanrámas, mii hedjonahttá guovllu álbmogiid máŧolašvuođaid ollašuhttit iežaset áigumušaid ja ovddidit servošiiddiset. Dan lassin son humai Suoma álbmotlaš dilis, erenomážit sámediggelága ođasmahttinproseassas ja EMRIP:a rollas das, sihke bajidii ovdan Suoma ruvkedili ja dan váikkuhusaid sámiid árbevirolaš ealáhusaide ja birrasii.
Bissovaš foruma 24. čoahkkin ordnejuvvo 21.4.-2.5.2025 New Yorkis. Ovddit jagiid maiddái Sámedikki nuoraidráđđi lea oassálastán forumii, muhto dán jagi nuoraidráđđi mearridii leat sáddekeahttá ovddasteaddji.
Koordinerenorgána, mii figgá eamiálbmogiid oassálastinmáŧolašvuođaid buorideapmái, válljii ođđa ságajođiheaddjijoavkku
Enhanced Participation -proseassa ja dan olis doaibmi eamiálbmogiid globála ovttasbargo- ja koordinerenorgána, Indigenous Coordinating Body (ICB), mii vuojulduvvá eamiálbmogiid oassálastinmáŧolašvuođaid ovddideapmái ON:id sierra orgánain, čoahkkanii ON:id Bissovaš foruma čoahkkima oktavuođas. Čoahkkimis ICB válljii ođđa ságajođiheaddjijoavkku joatkit proseassa ovddideami.
Koordinerenorgána ságajođiheaddjin jagi 2020 rájes doaibman ságajođiheaddji sadjásaš Tuomas Aslak Juuso loahpahii iežas doaibmabaji čoahkkima oktavuođas.
– Mus lea leamaš gudni jođihit eamiálbmogiid oassálastima ja oaiviliid šiehtadallama ON:id bajimuš dásis ovttas dain buot váddáseamos ráđđádallanproseassain. Dál mii leat álggahan ságajođiheaddjiid lonuheami guovlluid lahtuid gaskavuođas. Viđa jagi áigge mii leat joavdan guhkás, erenomážit ON:id olmmošriekteráđis, dadjá Juuso.
Juuso ICB ságajođihanbajis eamiálbmogat leat ovdamearkan jagi 2024 čakčamánus vuosttas háve máilmmi historjjás sáhttán hupmat ON:id olmmošriekteráđđái iežaset rolla bokte álbmogin.
– Vaikke jagi 2017 beahttašumit ON:id oktasaščoahkkimis, goas eamiálbmogiid ovddastanorgánaid beales dahkkon rahčamat eai buktán sávvojuvvon bohtosa, leat ain mielas, de lea goitge buorre oaidnit ovdáneami lávkkiid ON:id olmmošriekteráđis. Lea goittotge dehálaš deattuhit, ahte váldoulbmil – loahppaárvalus, mii dovddasta eamiálbmogiidda iežas sierrakategoriija – lea vel ráđđádallama vuolde ja juvssakeahttá. Árktalaš ovddasteaddjin mus lea leamaš álki joatkit dán barggu, dasgo ovttasbargu inuihtaiguin ja ságajođiheaddji Pirita Näkkäläjärviin ja su kollegaiguin Norggas ja Ruoŧas lea doaibman erenomážit, Juuso gávnnaha.
Vaikke Juuso luobai ságajođiheamis, son joatká ain Indigenous Coordinating Body -orgánas árktalaš sosiokultuvrralaš guovllu ovddasteaddjin, ovttas inuihtaid ovddasteaddjiiguin.
ON:id eamiálbmogiid bissovaš forum lea jahkásaš dáhpáhus
ON:id eamiálbmogiid bissovaš forum (The United Nations Permanent Forum on Indigenous Issues, UNPFII) lea jagi 2000 vuođđuduvvon ON:id ekonomiija- ja sosiálaráđi (Economic and Social Council, ECOSOC) vuolde doaibmi ráđđeaddi doaibmaorgána, masa gullet 16 iehčanas áššedovdilahtu. Ráđđehusat nammadit gávcci lahtu ja eamiálbmogat gávcci lahtu.
Bissovaš foruma bargun lea loktet ságastallamii eamiálbmogiidda guoskevaš gažaldagaid erenomážit ekonomalaš ja sosiálalaš ovdáneami, kultuvrra, birasgažaldagaid, skuvlejumi, dearvvasvuođa ja olmmošvuoigatvuođaid viidodagas. Bissovaš forum addá ávžžuhusaid sihke doaibmá guovddáš forumin stáhtaid, eamiálbmogiid ja ON:id sierraorganisašuvnnaid gaskasaš ságastallamii. Dat čoahkkana oktii jagis ON:id váldoguovddážis New Yorkis.
UNPFII Twenty-fourth Session: 21 April – 2 May 2025
Theme: Implementing the United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples within United Nations Member States and the United Nations system, including identifying good practices and addressing challenges.
Lassidieđut:
Tuomas Aslak Juuso
Ságajođiheaddji sadjásaš
040 687 3394
tuomas.juuso@samediggi.fi
Inka Saara Arttijeff
Riikkaidgaskasaš áššiid čálli
010 839 3198 / 050 574 7629
inka-saara.arttijeff@samediggi.fi
***
Saavâjođetteijee sajasâš Juuso uásálist OA algâaalmugij pisováá foorumân
Sämitige saavâjođetteijee sajasâš Tuomas Aslak Juuso uásálist OA algâaalmugij pisováá foorumân (UNPFII) New Yorkist. Foorum 24. čuákkim teeman lii OA algâaalmugij vuoigâdvuođáid kyeskee julgáštus olášuttem OA jeessânstaatâin já OA systeemist, mieldi luuvân šiev vuáháduvâi identifisistem já hástusáid västidem.
Juuso toolâi saavâid Pisováá foorum čuákkimist já kieđâvušâi tain äigikyevdilijd koččâmušâid já hástusijd algâaalmugij vuoigâdvuođâi já ruttâdem kiedist. Saavah vuoijuu eereeb iärrás Sämitige budjet raijiittâssáid já toos, maht taah raijiittâsah vaigutteh sämikulttuur já -kielâ eellimvuáimálâšvuotân. Juuso pajedij oovdân meid arktâsii sosiokulttuurlii kuávlu ruttâdem váilum algâaalmugij globalijn ruttâdemraamijn, mii hiäjusmit kuávlu aalmugij máhđulâšvuođâid eelliđ jieijâs máhđulâšvuođâi mield já ovdediđ jieijâs siärváduvâid. Ton lasseen sun sáárnui Suomâ aalmuglii tiileest, eromâšávt sämitiggelaavâ uđâsmittemprosesist já EMRIP roolist tast, sehe pajedij oovdân Suomâ kuáivuttâhtile já ton vaikuttâsâid sämmilij ärbivuáváláid iäláttâssáid já pirrâsân.
Pisováá foorum 24. čuákkim uárnejuvvoo 21.4.-2.5.2025 New Yorkist. Ovdebij iivij meid Sämitige nuorâirääđi lii uásálistám foorumân, mutâ taan ive nuorâirääđi meridij, ete ij vuolgât ovdâsteijee.
Algâaalmugij uásálistemmáhđulâšvuođâi pyereedmân viggee koordinistemorgaan valjij uđđâ saavâjođetteijeejuávhu
Algâaalmugij uásálistemmáhđulâšvuođâi pyereedmân OA sierâ orgaanijn vuáiju Enhanced Participation -proosees já ton ooleest tuáimá algâaalmugij gloobaal oovtâstpargo- já koordinistemorgaan, Indigenous Coordinating Body (ICB). ICB čokkânij OA Pisováá foorum čuákkim ohtâvuođâst já valjij čuákkimstis uđđâ saavâjođetteijeejuávhu juátkiđ proosees ovdedem.
Koordinistemorgaan saavâjođetteijen ive 2020 rääjist toimâm saavâjođetteijee sajasâš Tuomas Aslak Juuso lopâttij jieijâs paje čuákkim ooleest. – Must lii lamaš kunnee jođettiđ algâaalmugij uásálistem já uáivilij hammim oovtâ vátávumosijn ráđádâllâmprosesijn OA alemuu tääsist. Tääl mij lep meridâm algâttiđ saavâjođetteijeerotaatio kuávlu jesânij kooskâ. Viiđâ ive ääigi mij lep kiergânâm kuhás, eromâšávt OA olmoošvuoigâdvuotârääđist, iätá Juuso.
Juuso ICB saavâjođetteijeepaajeest algâaalmugeh láá ovdâmerkkân ive 2024 čohčâmáánust vuossâmuu tove maailm historjást puáhtám sárnuđ OA olmoošvuoigâdvuotârááđán jieijâs roolist aalmugin.
– Veikâ ain muštep ive 2017 pettâšuumijd OA almosčuákkimist, kuás algâaalmugij ovdâstemorgaanij peeleest porgum korrâ pargo ij pyevtittâm taggaar puáttus, maid mij tuáivuim, te lii ruokâsmittee uáiniđ ovdánem OA olmoošvuoigâdvuotârääđist. Lii liijká tehálâš tiäduttiđ, ete eidusii ulme – algâaalmugáid jieijâs sierânâskategoria tubdâsteijee miärádâsciälkkámuš – kolgâp vala ráđádâllâđ já tot lii juvsâhánnáá. Arktâsâžžân ovdâsteijen munjin lii lamaš älkkee juátkiđ taam pargo, tastko oovtâstpargo inuitijguin sehe saavâjođetteijee Pirita Näkkäläjärvijn já suu virgekuomijguin Taažâst já Ruotâst lii moonnâm eromâš pyereest, Juuso paahud.
Veikâ Juuso luovâi saavâjođettemvuođâst, te sun juátká ain Indigenous Coordinating Body -orgaanist arktâsii sosiokulttuurlii kuávlu ovdâsteijen, oovtâst inuitij ovdâsteijeiguin.
OA algâaalmugij pisovâš foorum lii jyehi-ivvááš tábáhtus
OA algâaalmugij pisovâš foorum (The United Nations Permanent Forum on Indigenous Issues, UNPFII) lii ive 2000 vuáđudum OA ekonomia- já sosiaalrääđi (Economic and Social Council, ECOSOC) vuálásâš raavâadeleijee toimâorgaan, moos kuleh 16 jiečânâs äššitobdeejesânid. Haldâttâsah nomâtteh käävci jesânid já algâaalmugeh käävci jesânid.
Foorum pargon lii pajediđ savâstâlmân algâaalmugáid kyeskee koččâmušâid eromâšávt ekonomâlii já sosiaallii ovdánem, kulttuur, pirâskoččâmušâi, škovlim, tiervâsvuođâ já olmoošvuoigâdvuođâi syergist. Pisovâš foorum addel avžuuttâsâid sehe tuáimá tehálâš foorumin staatâi, algâaalmugij já OA sierânâsseervij koskâsii vuárusavâstâlmân. Tot čokkân ohtii ivveest OA váldusaajeest New Yorkist.
UNPFII Twenty-fourth Session: 21 April – 2 May 2025
Theme: Implementing the United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples within United Nations Member States and the United Nations system, including identifying good practices and addressing challenges.
Lasetiäđuh:
Tuomas Aslak Juuso
Saavâjođetteijee sajasâš
040 687 3394
tuomas.juuso@samediggi.fi
Inka-Saara Arttijeff
aalmugijkoskâsij aašij čällee
010 839 3198 / 050 574 7629
inka-saara.arttijeff@samediggi.fi
***
Saaǥǥjååʹđteeʹj sâjjsaž Juuso vuässââtt ÕM alggmeerai põõšši fooruuʹme
Sääʹmteeʹǧǧ saaǥǥjååʹđteeʹj sâjjsaž Tuomas Aslak Juuso vuässââtt ÕM alggmeerai põõšši fooruuʹme (UNPFII) New Yorkâst. Fooruum 24. såbbar teeʹmmen lij ÕM alggmeerai vuõiggâdvuõđid kuõskki čõõđtõõzz tiuʹddepiijjmõš ÕM vueʹssbieʹllriikkin da ÕM riâžldõõǥǥâst, mieʹldd looǥǥeeʹl pueʹrr naaʹli tobdstummuš da vaʹǯǯtõõzzid vaʹsttummuš.
Juuso õõʹni saakkvuâraid Põõšši fooruum såbbrest da ǩiõttʼtõõli ääiʹjpoddsaž kõõččmõõžžid da vaʹǯǯtõõzzid alggmeerai vuõiggâdvuõđi da teäggtõõzz beäʹlnn. Saakkvuâr čiŋlmõʹvve jeäʹrbi mieʹldd Sääʹmteeʹǧǧ budjeeʹtt rääʹjtõõzzid da tõõzz, mäʹhtt täk rääʹjtõõzz vaaikte sääʹmkulttuuʹre da -ǩiõl jieʹllemviõkkvuõʹtte. Juuso kaaggi ouʹdde še aarktlaž sosiokulttuursaž vuuʹd teäggtõõzz puuttmõõžž globaalâst alggmeerai teäggtõsvuâđast, mii hueʹnad vuuʹd meerai vueiʹtlvažvuõđid jiijjâs čõõđ viikkmõõžžâst da õhttsažkååʹddeez ooudâsviikkmõõžžâst. Lââʹssen son mainsti Lääʹddjânnam meersaž vueʹjjest, jeäʹrben sääʹmteʹǧǧlääʹjj oođeemproseeʹssest da EMRIP roolâst tõʹst, di kaaggi ouʹdde Lääʹddjânnam kuåivâsvueʹjj da tõn vaaiktõõzzid säʹmmlai äʹrbbvuõđlaž jieʹllemvuõʹjjid da pirrõʹsse.
Põõšši fooruum 24. sååbbar jääʹrjstet 21.4.-2.5.2025 New Yorkâst. Ääiʹjbu iiʹjjin še Sääʹmteeʹǧǧ nuõrisuåvtõs lij vuässõõttâm fooruuʹme, leša taʹnni nuõrisuåvtõs ij vuõlttääm eeʹttǩeeʹj mieʹldd.
Alggmeerai vuässõõttâmvueiʹtlvažvuõđi pueʹrummša jurddum koordinaatio-orgaan vaʹllji ođđ saaǥǥjååʹđteeʹjjkååʹdd
Alggmeerai vuässõõttâmvueiʹtlvažvuõđi pueʹrummša ÕM jeeʹres orgaanin čiŋlmõõvvi Enhanced Participation -proseʹss da tõn seʹst tåimmai alggmeerai globaal õhttsažtuâjj- da koordinaatio-orgaan, Indigenous Coordinating Body (ICB), noorõõđi ÕM Põõšši fooruum såbbar õhttvuõđâst. Såbbrest ICB vaʹllji ođđ saaǥǥjååʹđteeʹjjkååʹdd juäʹtǩǩed proseeʹss ooudâsviikkmõõžž.
Koordinaatio-orgaan saaǥǥjååʹđteeʹjen eeʹjjest 2020 tåimmam saaǥǥjååʹđteeʹj sâjjsaž Tuomas Aslak Juuso looppti pââʹjes såbbar õhttvuõđâst.
– Muʹst lij leämmaž cistt jååʹđted alggmeerai vuässõõttmõõžž da peäʹl välddmõõžži raajjmõõžž õõutsââʹjest pukin väʹǯǯlummuz saǥstõõllâmproseeʹssin ÕM pââimõs tääʹzzest. Ååʹn leäʹp tuʹmmjam altteed saaǥǥjååʹđteeʹjjrotaatio vuuʹdi vuäzzlai kõõskâst. Viiđ eeʹjj poodd leäʹp piâssâm kookkas, jeäʹrben ÕM ooumažvuõiggâdvuõttsuåvtõõzzâst, särnn Juuso.
Juuso ICB saaǥǥjååʹđteeʹjjpââʹjest alggmeer liâ ouddmiârkkân eeʹjj 2024 čõhččmannust vuõssmõs vuâra maaiʹlm historiast vuäittam mainsted ÕM ooumažvuõiggâdvuõttsuåvtõʹsse jiijjâs roolâst meeran.
– Håʹt-i eeʹjj 2017 maantõõttmõõžž ÕM takaisåbbrest, kuäʹss alggmeerai eeʹttkâʹsttemorgaani peäʹlest tuejjuum tuâj jiâ põhttam tuåivvum puʹhttõõzzid, liâ veâl mooštast, lij šiõǥǥ vueiʹnned ouddnemlaauʹǩid ÕM ooumažvuõiggâdvuõttsuåvtõõzzâst. Lij kuuitâǥ šiõǥǥ teäddeed, što jiõčč täävtõs – alggmeeraid jiijjâs spesiaalkategoria tobdsteei tuʹmmstõkciâlkâlm – âlgg veâl saǥstõõllâd da ij leäkku tääʹvtum. Aarktlaž eeʹttǩeeʹjen muʹst lij leämmaž hiâlpp juäʹtǩǩed tän tuâj, ǥu õhttsažtuâjj inuiittivuiʹm di Saaǥǥjååʹđteeʹjj Pirita Näkkäläjärvi da suu õhttsažtuâjjkuõiʹmivuiʹm Taarrâst da Ruõccâst lij soojjâm samai puârast, Juuso särnn.
Håʹt-i Juuso čåuddõõđi saaǥǥjååʹđteeʹjjvuõđâst, son juätkk ooudâs Indigenous Coordinating Body -orgaanâst aarktlaž sosiokulttuursaž vuuʹd eeʹttǩeeʹjen, õõutsââʹjest inuiitti eeʹttǩeeʹjivuiʹm.
ÕM alggmeerai põõšši foorum lij ekksaž šõddmõš
ÕM alggmeerai põõšši foorum (The United Nations Permanent Forum on Indigenous Issues, UNPFII) lij eeʹjjest 2000 vuâđđuum ÕM tällõs- da sosiaalsuåvtõõzz (Economic and Social Council, ECOSOC) vuâllsaž vuäppõõzzuʹvddi tåimmorgaan, koozz koʹlle 16 jiõččnaž äʹšštobddivuäzzla. Halltõõzz nõõmte kääuʹc vuäzzla da alggmeer kääuʹc vuäzzla.
Fooruum tuâjjan lij kaggâd saǥstõõllmõʹšše alggmeeraid kuõskki kõõččmõõžžid jeäʹrben tällõõzzlaž da sosiaalʼlaž ouddnummuž, kulttuur, pirrõskõõččmõõžži, škooultõõzz, tiõrvâsvuõđ da ooumažvuõiggâdvuõđi vuuʹdest. Põõšši foorum oudd siâzztõõzzid di tåimm kõskksaž foorumân riikki, alggmeerai di ÕM spesiaalorganisaatioi kõskksaž vuârrsaʹǩǩe. Tõt noorââtt såbbra õõutvuâra eeʹjjest ÕM väʹlddpääiʹǩest New Yorkâst.
UNPFII Twenty-fourth Session: 21 April – 2 May 2025
Theme: Implementing the United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples within United Nations Member States and the United Nations system, including identifying good practices and addressing challenges.
Lââʹssteâđ:
Tuomas Aslak Juuso
Saaǥǥjååʹđteeʹj sâjjsaž
040 687 3394
tuomas.juuso@samediggi.fi
Inka Saara Arttijeff
meeraikõskksaž aaʹšši piisar
050 574 7629 / 010 839 3198
inka-saara.arttijeff@samediggi.fi